လူမျိုးရေးအကြမ်းဖက်မှုတွင် သေဆုံးသူဦးရေသည် အစီရင်ခံထားသည်ထက် များစွာ ပိုများနိုင်

June 25, 2023 || Tongsan Media Group ||

လူများစု Meiteis နှင့် လူနည်းစု Kuki-Zo အဖွဲ့များကြား မဏိပူရတွင် ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသော လူမျိုးရေးအကြမ်းဖက်မှုများတွင် သေဆုံးသူဦးရေသည် မြေပြင်သတင်းရင်းမြစ်များမှ ထွက်ဆိုချက်များနှင့် သွင်းအားစုများ မှန်ကန်ပါက မီဒီယာတွင် ဖော်ပြသည်ထက် ပိုမိုများပြားနိုင်သည်။ 2023 ခုနှစ် မေလ 3 ရက်နေ့မှ စတင်ခဲ့သော လူမျိုးရေးတိုက်ပွဲသည် 2025 ခုနှစ် ဇွန်လ 25 ရက်နေ့ (တနင်္ဂနွေနေ့) တွင် ရက်ပေါင်း 50 ကျော် ရောက်ရှိလာပြီး နှစ်ဖက်အသိုင်းအဝိုင်း၏ အစွန်အဖျားများတွင် ပြင်းထန်စွာ တိုက်ခိုက်မှုများ ပြင်းထန်လာခဲ့သည်။

ပြည်နယ်အုပ်ချုပ်ရေးမှ ယုံကြည်စိတ်ချရသော အချက်အလက် သို့မဟုတ် ချိုင့်ဝှမ်းအခြေစိုက် မီဒီယာအိမ်များမှ အစီရင်ခံစာများ မရှိပါက၊ အထူးသဖြင့် အကြောင်းပြချက်များမှ သွင်းအားစုများမှ အကြမ်းဖျင်း ခန့်မှန်းချက်အား ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်ရေးမှ ထွက်ပေါ်လာသည်အထိ ခန့်မှန်းခြေ သေဆုံးသူဦးရေကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ဖွင့်သည်။ ပြည်နယ်အစိုးရ သို့မဟုတ် လူများစုအသိုင်းအဝိုင်းမှ အသေအပျောက်အရေအတွက်ကို နှိမ့်ချသည်ဟု စွပ်စွဲသည့် ချိုင့်ဝှမ်းအခြေစိုက် မီဒီယာဆိုင်များနှင့် မတူဘဲ Churachandpur အခြေစိုက် အရပ်ဘက်အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဖြစ်သည့် Indigenous Tribal Leaders’ Forum (ITLF) သည် များသောအားဖြင့် ၎င်း၏ရပ်ရွာ၏ မွမ်းမံထားသော အချက်အလက်များကို ထုတ်ပြန်လေ့ရှိသည် ခိုက်ရန်ဖြစ်ပွားရာ နေရာတိုင်းတွင် အသေအပျောက်များ ကြုံလာတိုင်း၊

Indigenous Tribal Leaders’ Forum (ITLF) ၏ နောက်ဆုံးအချက်အလက်များအရ ဇွန်လ ၂၅ ရက်နေ့အထိ ကျေးရွာအစောင့်များအပါအဝင် ကူကီးဇိုအရပ်သား ၁၀၆ ဦးသည် မေလ ၃ ရက်နေ့မှစတင်၍ အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး အကြမ်းဖက်မှုတွင် လူ ၃၀၀ ခန့် ဒဏ်ရာရရှိခဲ့သည်။ အတည်ပြုသေဆုံးမှုများအနက် မေလ ၃ ရက်၊ ၄ ရက်နှင့် ၅ ရက်တို့တွင် အင်ဖာဒေသရှိ ‘လူမျိုးစု သုတ်သင်ရှင်းလင်းရေး’ အစုလိုက်အပြုံလိုက် အသတ်ခံခဲ့ရသည်။ ပျောက်ဆုံးနေသူများ၊ အမည်မသိ သို့မဟုတ် အတည်မပြုနိုင်သော သေဆုံးသူ အရေအတွက်မှာ အင်ဖာဆောင်၌ လဲလျောင်းနေသော သေဆုံးသူဦးရေမှာ ၄၆ ဦးဖြစ်သည်။ ခရစ်ယာန်ဘုရားကျောင်းများနှင့် ရပ်ကွက်ပေါင်း 355 ကျော်၊ ကျေးရွာ 201 ခုနှင့် လူနည်းစု လူမျိုးစု အသိုင်းအဝိုင်းမှ အိမ်ခြေ 5000 လုံး မီးလောင်ကျွမ်းခဲ့ပြီး အိမ်နီးချင်း မီဇိုရမ် ပြည်နယ်ရှိ ရွှေ့ပြောင်းသူများ အပါအဝင် တောင်ကုန်းများရှိ လူ 50000 သည် ပြည်တွင်း နေရာ အသီးသီးတွင် အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ ဖြစ်ခဲ့ရသည်။

မဏိပူရရှိ Kuki-Zomi လူမျိုးစုအသိုက်အဝန်းအပေါ် နိုင်ငံတော်က ကမကထပြုထားသော လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုဟု စွပ်စွဲခံထားရသော ArambaiTenggol နှင့် Meitei Leepun တို့ကဲ့သို့ အစွန်းရောက်သော Meitei အုပ်စုများက အဓိကကျူးလွန်သည့် Kuki-Zomi ရွာများကို အဆက်မပြတ် ရန်လိုမှုနှင့် အဆက်မပြတ် တိုက်ခိုက်မှုများဖြင့် မှတ်သားထားသည်။ ၎င်းတို့အား အိန္ဒိယအရန်တပ်ရင်း (IRB)၊ မဏိပူရသေနတ်များနှင့် ရဲကွန်မန်ဒိုများ အပါအဝင် ပြည်နယ်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များက ဝိုင်းရံထားသောကြောင့် Meitei Leikais နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်သည့် တောင်ခြေတွင်ရှိသော လူမျိုးစုကျေးရွာများကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးကာ မျိုးနွယ်စုကျေးရွာများကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးခဲ့ကြောင်း သိရသည်။

Churachandpur၊ Kangpokpi နှင့် Chandel/Kakching ခရိုင်များရှိ အစွန်အဖျားဒေသများတွင် မကြာခဏ တိုက်ခိုက်မှုများကို အစီရင်ခံခဲ့သည်။ မျိုးနွယ်စုကျေးရွာ အစောင့်များ သို့မဟုတ် ကာကွယ်ရေ:စေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည် ၎င်းတို့၏ ကန့်သတ်လိုင်စင်ရ သေနတ်များ သို့မဟုတ် လက်လုပ်လက်နက်များဖြင့် ၎င်းတို့၏ ရွာများကို ပြင်းထန်သော အစွန်းရောက် Meitei တိုက်ခိုက်သူများထံမှ ခုခံကာကွယ်ရမည်ဖြစ်သည်။

၎င်းတို့၏ လယ်ယာမြေများနှင့် ပြည်သူများအား ခုခံကာကွယ်ရာတွင် ကျေးရွာအစောင့်များ သို့မဟုတ် စေတနာ့ဝန်ထမ်းများက ရန်လိုသူများကို အသေအပျောက်များစွာ ထိခိုက်စေခဲ့ပြီး ရာနှင့်ချီသော အစွန်းရောက် မေတေး လက်နက်ကိုင် ကေဒါများကို ဖယ်ရှားပေးခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ Kangpokpi ခရိုင် Saikul ခွဲခွဲ လက်အောက်ရှိ Khamenlok နယ်မြေတွင် ယနေ့အထိ ဖြစ်ပွားခဲ့သော အကြမ်းဖက်မှုများတွင် အသေအပျောက် အများဆုံးဖြစ်ကြောင်း သိရသည်။ အစွန်းရောက်လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ Meiteis ၏ လက်နက်ကိုင်ပြည်သူ့စစ် 100 မှ 150 ခန့်အား ကျေးရွာစေတနာ့ဝန်ထမ်းများမှ အစွန်းရောက်လက်နက်ကိုင် Meiteis မှ 3 ရက်ကြာ တိုက်ခိုက်မှုများအတွင်း ကျေးရွာများမှ စေတနာ့ဝန်ထမ်းများက ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်ကြောင်း မြေပြင်မှ သွင်းအားစုများက ဆိုကြသည်။

လမ်ကာ (Churachandpur) အခြေစိုက် တိုင်းရင်းသတင်းစာဖြစ်သည့် မဏိပူရ Express ၏ အစီရင်ခံစာအရ ခါမန်လော့ ကူကီးဒေသရှိ ခါမန်လော့ခ် ကူကီးဒေသတွင် ဖြစ်ပွားသည့် ဖြစ်စဉ်အတွင်း Meitei အစွန်းရောက် လက်နက်ကိုင် ကေဒါ ၂၀၀ ခန့် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ပြီး အခြား အများအပြား ဒဏ်ရာများ ရရှိခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အင်ဖာအခြေစိုက် မီဒီယာများတွင် လူ ၉ ဦးသာ သေဆုံးခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ ကျေးရွာစေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည် ပြည်နယ်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များ၏ အင်အားအများအပြားကို မခံနိုင်သဖြင့် ထိုဒေသရှိ ရွာများအားလုံး မီးလောင်ပျက်စီးသွားခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ အဆိုပါအကြမ်းဖက်မှုဖြစ်ပွားစဉ်အတွင်း ဝန်ကြီးချုပ်၊ N. Biren Singh နှင့် အခြားအဆင့်မြင့်အရာရှိများနှင့် ပြည်သူ့ကိုယ်စားလှယ်များ သည် အနီးနားဒေသတွင် ပူးပေါင်းပါဝင်ခဲ့ကြသည်ဟု စွပ်စွဲခံထားရသည်။

မေလနောက်ဆုံးပတ်တွင် Chandel/Kakching ခရိုင်အောက်ရှိ Sugnu-Serou ဧရိယာရှိ လူမျိုးစုကျေးရွာများကို အဆက်မပြတ်တိုက်ခိုက်မှုများတွင် လူမျိုးစုစေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည် လက်နက်ကိုင် Meitei ကေဒါ 80+ ခန့်ကို ဖယ်ရှားပစ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုကြသည်။ လက်တုံ့ပြန်သောသပိတ်တွင် လူမျိုးစုစေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည် Sugnu Kendra MLA, K. Ranjit Singh ၏နေအိမ်ကိုလည်း မီးရှို့ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။ Sugnu-Serou ဧရိယာတွင်လည်း လူသေအလောင်းအများအပြားကို ရက်အတော်ကြာအောင် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခြင်းမရှိကြောင်း သတင်းရင်းမြစ်များက ဆိုသည်။ လူများစုအသိုင်းအဝိုင်းမှ MLA ငါးဦးကိုလည်း Sugnu ဧရိယာတွင် နောက်ဆုံးတွင် မျိုးနွယ်စုကျေးရွာအားလုံးနီးပါး မီးရှို့ဖျက်ဆီးခံခဲ့ရသည့်နေ့၌လည်း တပ်စွဲထားကြောင်း သိရသည်။

Kangpokpi ခရိုင်ရှိ Twichin နှင့် Phaimol Kuki-Zomi နယ်မြေများတွင် အစွန်းရောက် လက်နက်ကိုင် Meitei အဖွဲ့များ၏ အဆက်မပြတ် တိုက်ခိုက်မှုများသည် ဖော်ပြနိုင်သည့် ပြင်းထန်သည့် ဖြစ်ရပ်များထဲတွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။ ရွာစေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည် နောက်ဆုံးတွင် ၎င်းတို့၏ရွာများကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးခဲ့သော Meiteis ၏ ကြီးမားသော လက်နက်ကိုင်လူအုပ်စုမှ ဆွဲထုတ်လာသော ရန်လိုသူများကို သည်းမခံနိုင်သော်လည်း လက်နက်ကိုင် 20-30 ခန့်ကို Meitei စစ်သွေးကြွများကို နှိမ်နင်းနိုင်သည်ဟု သတင်းရင်းမြစ်များက ဆိုသည်။ Kangvai-Gothol သို့မဟုတ် Churchandpur ၏ Phouchakhai ဧရိယာရှိ Kuki-Zomi ကျေးရွာများကို တိုက်ခိုက်ရာတွင် Meitei လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ 20-30 ခန့် အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ကြောင်းလည်း သိရသည်။

Kangpokpi ခရိုင်အောက်ရှိ Kangchup-Chingkhong ဧရိယာတွင် Meiteis ၏ လက်နက်ကိုင် ကေဒါများက ၎င်းတို့၏ ရွာများကို အဆက်မပြတ် တိုက်ခိုက်နေသည့် ရွာများကို ကာကွယ်ရေး စေတနာ့ဝန်ထမ်းများက သတ္တိရှိရှိ သတ္တိရှိရှိ တွန်းလှန်ခဲ့သည်ဟု ဆိုကြသည်။ လွန်ခဲ့သည့် ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်က ဖြစ်ပွားခဲ့သော အဖြစ်အပျက်များတွင် လူမျိုးစုကျေးရွာအစောင့်များသည် အစွန်းရောက် Meiteis ၏ လက်နက်ကိုင်တပ်သား 20-40 ကို အနည်းဆုံး ချေမှုန်းနိုင်ခဲ့သည်။ Kangchup ဧရိယာတွင် အကြမ်းဖက်ဖြစ်စဉ်များအတွင်း Meitei လူအုပ်မှ လူနာတင်ယာဉ်အတွင်း၌ မိခင်-သားနှစ်ယောက်၏ လူမဆန်စွာ လုပ်ရပ်ကို သတိပြုမိပါသည်။

Meiteis နှင့် Kuki-Zomi အဖွဲ့များနှင့် ထိစပ်နေသော အခြားနေရာများတွင် အကြမ်းဖက် ဖြစ်ရပ်များစွာကို အစီရင်ခံခဲ့ပြီး အခြားနေရာများတွင် အသေအပျောက် အရေအတွက် နည်းပါးကြောင်းလည်း သိရသည်။ Kangpokpi ခရိုင် Phaileng ဧရိယာတွင်လည်း အတည်မပြုနိုင်သော လက်နက်ကိုင် တိုက်ခိုက်သူ အရေအတွက်ကို မျိုးနွယ်စု ကျေးရွာ ကာကွယ်ရေး သမားများက ဖယ်ရှားခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ လတ်တလော ပြင်းထန်သော တိုက်ခိုက်မှုများကို Leimakhong ဒေသများ၊ Haraothel-Leilon နယ်မြေ၊ Khoken-Saheibung နယ်မြေများနှင့် အခြား အစွန်အဖျား ဧရိယာများ အများအပြားတွင် အသက်အဖိုးတန်ကြောင်း သတင်းပေးပို့ထားသည်။ ပျောက်ဆုံးလျက်ရှိသည်။

နောက်ဆက်တွဲဖြစ်ပွားနေသော လူမျိုးရေးအကြမ်းဖက်မှုများတွင် အသေအပျောက်အရေအတွက်နှင့်ပတ်သက်သည့် ဤခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာချက်ကို အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြရလျှင် သေဆုံးသူအရေအတွက်သည် သတင်းအစီရင်ခံစာများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက များစွာမြင့်မားနိုင်မည်ဟု ယုံကြည်ပါသည်။ သေဆုံးသူ အရေအတွက်မှာ ၄၀၀ ကျော် (ရပ်ရွာနှစ်ခုလုံးမှ) နှင့် ဒဏ်ရာရသူ တစ်ထောင်နီးပါး ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။

English Version:

Death toll in Ethnic violence could have been much more higher than reported:

The death toll in the ongoing ethnic violence in Manipur between majority Meiteis and minority Kuki-Zomi groups could have been much more higher than reported in the media if speculation and inputs from ground sources are taken to be true. The ethnic clash, which began on May 3, 2023 has reached more than 50 days on June 25, 2025 (Sunday), with escalated violent attacks in peripheral areas of the two communities.

In the absence of reliable data from the State administration or reports from the valley-based media houses, a rough estimate from different sources, particularly inputs from the grounds, may be taken into account for approximate estimation of death toll until the State administration comes out open. Unlike the state government or the valley-based media outlets which allegedly subdued the number of casualties from the majority community in public domain, the Indigenous Tribal Leaders’ Forum (ITLF), a civil society organization based in Churachandpur, usually publishes its community’s updated data whenever casualty is met in all the strife-torn areas.

As per ITLF latest data report, as on 25th of June, 106 Kuki-Zomi civilians including village guards have lost their lives since May 3, and about 300 individuals sustained injuries in the violence. Out of the confirmed death cases, majority of the casualties were murdered in the alleged ‘ethnic cleansing’ pogrom in Imphal area on May 3, 4 and 5. The number of missing persons, unidentified or unconfirmed deads lying in Imphal morque stands at 46. Over 355 Churches and Quarters, 201 Villages and 5000 houses belonging to the minority tribal community were burnt down and 50000 people internally displaced at different places in the Hills including displaced persons in neighboring Mizoram state.

The alleged state-sponsored genocide on Kuki-Zo tribal community in Manipur is marked by intermittent aggression and unabated attacks on Kuki-Zo villages, perpetrated mainly by radicalized Meitei groups such as Arambai Tenggol and Meitei Leepun. They are allegedly abetted by State security forces including Indian Reserve Battalion (IRB), Manipur Rifles and Police Commandos, thereby torching tribal villages situated in the foothills bordering the Meitei Leikais, and subsequently burning down the tribal villages.

Frequent attacks of such incidents were reported in the peripheral areas of Churachandpur, Kangpokpi and Chandel/Kakching districts. The tribal village guards or defense volunteers with their limited licensed guns or hand-made weapons have to defend their villages from the onrushing radicalised Meitei attackers.

In defense of their lands and people, the village guards or volunteers claimed to have inflicted many casualties on the aggressors thereby eliminating hundreds of radicalized Meitei armed cadres. The highest of casualties in the violence till date has been reported in Khamenlok area under Saikul Sub-Division, Kangpokpi disrict. Inputs from the ground claimed that around 100 – 150 radicalized Meiteis’ armed militias were said to have been neutralized by the Village volunteers within the 3-day attacks on the said tribal villages by radicalized armed Meiteis.

As per a report in the Manipur Express, a vernacular newspaper based in Lamka (Churachandpur), about 200 Meitei radicalised armed cadres lost their lives during the whole incident in Khamenlok Kuki areas and many others sustained injuries. However, Imphal-based media outlets have reported only 9 persons death. Reportedly, as the village volunteers could not withstand a much larger number of reinforcement from the state security forces, all the villages in that area had been subsequently burnt down. It was alleged that even the Chief Minister, N. Biren Singh, and other high ranking officials and public representatives were co-ordinatedly present in the nearby locality, during the said violent occurred.

In unabated attacks on tribal villages in Sugnu-Serou area, under Chandel/Kakching district in the last week of May, the tribal volunteers claimed to have eliminated about 80+ armed Meitei cadres. In a retaliatory strike, the tribal volunteers also burnt down the residence of Sugnu Kendra MLA, K. Ranjit Singh. Sources said many dead bodies remained unclaimed for several days in Sugnu-Serou area too. Five MLAs from majority community were also reportedly stationed in Sugnu area on the day when almost all the tribal villages were finally burnt down there.

The radicalized armed Meitei groups’ intermittent attacks on Twichin and Phaimol Kuki-Zo areas, in Kangpokpi district, were also among the violent incidents which could be mentioned. Sources said village volunteers could eliminate as many as 20-30 armed Meitei militants even though they could not withstand the aggressors- drawn out from the large armed mob of Meiteis, who finally burnt down their villages. In attacking Kuki-Zomi villages in Kangvai-Gothol or Phouchakhai area of Churchandpur, it was also said that about 20-30 Meitei armed militias have lost their lives.

In Kangchup-Chingkhong area under Kangpokpi district, it was claimed that the village defense volunteers valiantly fight back the intermittent attacks on their villages by the Meiteis’ armed cadres. In the course of incidents few weeks back, the tribal village guards could neutralize at least 20-40 radicalized Meiteis’ armed individuals. It is to be noted here that, the inhumane action of mother-son duo were burnt alive inside Ambulance by the Meitei mobs during the violent incidents in Kangchup area.

There are also many other violent incidents reported in several other places bordering the Meiteis and Kuki-Zomi groups, and fewer number of casualties reported elsewhere. In Phaileng area of Kangpokpi district too, unconfirmed numberof armed attackers were reportedly eliminated by the tribal village defenders. Recent violent attacks are reported in Leimakhong areas, Haraothel-Leilon areas, Khoken-Saheibung areas and many other peripheral areas with reports of precious of lives being lost.

To sum up this analysis on the number of casualties in the ensuing ethnic violence, it is highly believed that the death toll could be much higher compare to the news reports. The number of death toll could be estimated to be above 400 persons (from both the communities) and almost a thousand injured.

Source: The Hills Journal

Translated: Tongsan Media Admin Team

Hits: 1