Minam, pau le ham, biakna, mel leh sa, mun leh gam, ahau azawng, apil ahai, cih bangin paak bang a, a meel hoih, kibatlohna, (coloful diversties) leh kilamdanna paak a tuamtuam tawh akizeem simlei mihingte i hihi. Minam leh pau le haam, mel leh sa cih bang pianpih akikheltheilo kilamdanna a om mah bangin, biakna, omna, teenna khua leh gam cih bangin a kikhelthei kilamdanna zong tampi mah na om hi. Tua hi- a, hih i kibatlohna leh kilamdanna pen asia hi zenzen loin paak bangin a hoih Pasian hong bawl meelhoih kilamdanna ahi hi.

Hibang a kheltheih leh kheltheihloh kilamdanna tampi a om nianua lak ah taangtawng mipil Greek mite- in, simlei mi khempeuh pen minam vai tawh kisai-in khen thum in na khen uh a, tua nam thumte atom a etpak theih dingin lahkhiat hong tum ka hihi. Greek mipilte pen BCE kum zalom guk (6th. Century) akipan thuthuk pilna (philosophy) tawh akhangkhang in leitung na huzap uh a, a thuzawh zote uh a hihi.

Socrates (BCE 470-399), Plato (BCE428- 348, Aristortle (BCE 385 – 322 ) te-in amau pilna suahkhia uh a, gam-ukna lamah zong tua hun lai a- akithei leitung bup a kici liang (Mediterranean) kuam teng a uk mipil Aristotle pattah galkap kumpi minthang Alexander the Great (BCE 356- 323) kumpi akhan akipan, amau thuthuk pilna (philosophy) kampau, ( language) ngeina (culture) te tawh leitungbup a huzaap zo uh ahihi.

A thuthuk pilna leh ngaihsutna (philosophy)te pen tuni ciang dong leh mailam khanghun saupi leitung a huzaap den ding hi lai mawk hi. Gen pak le hang, tuhun a leitung bupin i ultun sak Democracy bang zong hih Greek mipilte hong pat khiat mah hi a, leitung khanghun bei dong akip paisuak ding a hihi. Tua ahih leh tu-in minam vai tawh kisai in hih Greek mipilte in khen thum a, a khenna uh enzual dih ni.

ANGSUNG BEK KHUALNA (I d i o t s ): Greek taang mipilte khenna ah anam masa penpen in Angsung bek akhualte ahi hi. Alamdang takin amau kamin IDIOT cimawk uh hi. IDIOT cih bel mangkam in MIHAI cihna hi a, ahizong in Greek mipilte khenna a khen masa IDIOT te mawk bel, haivet loin pillua kisa- a, ama’ metna ding leh angsung / amau meetna ding bekbek ding ahih kei leh a khutmee zong a taangsak vet lote-a hi uh hi. Biakna vai leh minam vai, (racial agenda) cihte amau ading in nak thupit lo lua hi.

Austria gam Vienna khuapi ah lungsim lam pilna nei (Psychologist) minthang Sigmund Freud (1856 – 1939 ) in minam thum a, akhenna ah anam nihna ama’ aituam ding bek a, a nungta (ego) namte hi ding hi. Hihte pawl penin amau’ aituam/ phattuam nading longal thudang dang peuhmah ngaihsun thei mawngmawng lo uh hi. Biakna (ego centric life ) ahi uh hi.

MINAM BEK LAI TAAK (Tribe Centered): Taanglai Greek mite’n mihing tate a khenna uh a dawl nihna pen minam bulphuhna a hihi. Thudang ladang mahmah ngaihsun thei loin minam bekbek in a nuntakna uh uk in, mi khempeuh in zong amau mah bangin minam bekbek mah ultung sak le- uh ut thong uh hi. Amau zah a minam ultung sak lote minam itlo leh minam vei loin ngawh pah lianlian uh ahih manin amau pen a theihloh kal un miluanglet (extremist) leh muhna toi (narrow thinker) hong suak ziau uh hi.

A tung a i gensa khatna ahi ama’ angsung bek thei a, a nuntak pihte sangin lah hoihzaw tham pek hi. Minam ading a kicih nak leh gen ding, sem ding, piakhia dingin kigingsa in om den uh hi. Thudang peuhmah ngaihsun thei nawn lo-uh ahih manin minam pen amaute Pasian hong suak hi. Pawlpi kipuahphat hun (16th BCE 1483- 1564) in, Pawlpi makai Martin Luther in,”Mite lungsim a bup uk khat peuhpeuh pen a pasian uh hi,” na ci hi ta hial hi. Tua hi-in, hih bang a thudang, ladang mahmah ngaihsun theilokhop a minam vai bekbek a ngaihsunte pawl pen a pasian uh Minam (tribe) hong hi-in, a biakna uh zong Minam biakna (tribalism) hipah hi, ci- uh hi. Mun dangah thusin sakna (lecture) ka piak ciang leh lai ka gelh ciangin hih pen tualniam lungput ka ci hi.

KHUAPI LUNGSIM (Citizen): Greek taangtawng mipilte simlei mite akhen na- uh a khen thum napen “Khuapi lungsim” (citizen) hi-a, asangpen mah hipah] hi. A minam it in kiptak in dinpih in, ahizongin mi dangtesimmawh, mudah se lo- in it in, zahtak uh hi. Tua ahih man in amau minam zong midang te’n it sak in zong zahtak sak pah uh hi. A kithuk a hi hi. Tualniam lungsim hi lo, tualsang lungsim, khuapi lungsim( citizen) leh mipicingte lungsim puak hithiat zia a hihi.

ZOMI i it leh gampi, mipi lungsim leh khuapi lungsim paai i tum ding hi. Tua hileh minam dangte- in zong i ZOMI NAM hong it, hong zahtak sak thei pan ding uh hi. Ki ZOMI itsak, aituam neih, ngaihsutna kicing lo, mi tawm khatte buai bangin i buai hehu (nervous) khak loh ding thupi hi. Tua bang lungsim neihna pen mi tualsang, mi picing, minam liante muhna ah zum huai hi. I Zomi it ding hi-in, i hihzawh zahzah in i tha le ngal, pilna siamna, neihsa lamsate i phal ding hi. Ahi zongin mi nuihsat dingin, tualniam lungsim le picing lote it bangin i it kha hetloh ding kisam hi.

Tualsang leh mi picingte it bangin it in, khut kilenkawm in i ZOMI nam i kipsak, i phungvuh khawm ding hi. Hih pen taangtawng Greek mipil te simlei mite a nam abawng akhenna ah asang pen, nampi lungsim pen, a cidam huai pen leh adeih huai pen mihing dinmun ahihi. Tua bang hi leh i it mahmah i Zomi nam pen mi namdangte in zong hong it pih, hong zahtak pih thei ding uh hipan hi. A tung a i gensa ahi Mipil Sigmund Freud khen danin khensiam le hang, hihte pen (Super ego) hi-in mi picing te kici thei ding ahi hi.

Kong it ka Zomipih khempeuh aw, Pasian hong piaksa i Zomi nam i it ciat a, midangte’n zong hong itsak, hong zahtak sak ding i ut ciat hi. Minam neu, mi tualniam a hong muh ding uh i ut kei tek hi. Tua bang i hih ngelngel leh bel anihna bangin tualniam om het lo-a, hih a thumna bang a khuapi (citizen) lungsim i neih ding kisam ding hi. I Zomi nam (tribe) pen Pasian in nei kha loin, i Minam vai (Tribalism) zong biakna in nei kha het lo-a, Pasian mah Pasian in nei-in, Amah tawh i it i ZOMI nam puah khawm, zuun khawm ciat dingin kong hanthawn hi.

Tulaitak a i ZOMI nam sungah i kipuahphat ngel ding khat om kasa-a, tua in biakna vai a hi -a, leitung vai ahi zongin i kibatlohna / kilamdanna khempeuh ah aman, akhial, adik / amawh kituh in i tuahna munmun ah i kitalsik, in kithalnialna (Confrontation) i zang kha pahpah a, a tawpna ah i ki Akgual khen pahpah thong hi. Tua ding hi peuhmah loin, kilutuah ngiungeu a, ahoih pen zonkhawmna (Negotiation) i neih ding hizaw hi.

Hih thu tawh kipeh in America te President 37 na Richard M. Nixson (1913- 1994) in a President saan ni a thugenna (Inaugural speech) ah, “Ei khanghun pen kitalsik ding hun hinawn het loin, kileptuah ding khanghun hita hi.” (Ours is not an age of confrontation, but an age of negotiation) ci hi. Hih kammal pen ei Zomite’ dinmun tawh kituak kasa mahmah a, US President Richarh M. Nixson genna dik kasa lua-a, ka pakta hi. Zomi te ading a hong gen sak hiam ka ci nuam phial hi. ZOMI aw, tho in la, taang in! PASIAN KHUAVAK in nang hong taan khin zo hi. (Isai. 60:1-2)

Hits: 2

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *