๐‘ป๐’‰๐’–๐’Ž๐’‚๐’”๐’‚
Zomi kicite Dr. Vumson’ gelh (Zo History) laibu tungtawn in a ki-et ciangin Bangladesh, Burma leh India gamsung aa omteng million tampi (9-10) bangin ummawh uh hi. Ahi zongin tua a nai thei pen ciamtehna (estimation) asang zolo tam mahmah lai ahihman in, kamlet (Interpret) kullo teng bek Tengnih (200000) pan Teng (300000) val akipha zolo minamte i hi hi.


Kimakaihnop zia (๐‘ณ๐’†๐’‚๐’…๐’†๐’“๐’”๐’‰๐’Š๐’‘ ๐’”๐’•๐’š๐’๐’†)


Kawlgam ki-ukna leh India ki-ukna in hong huzapna nuai-ah a khangkhia minamte i hih ziak in, ih leadership style uh pen atung pan anuai lamte nengsuk, nengniam (top-down, style) in kimakaih i hih manin, mizawng leh mipillote aa dingin thuak hak mahmah ki-makaih zia ahihi. Mipil gamte leuleu ah anuai pan atung lam (bottom up) tawh kimakaih ahih manin ih pilphot kul ding maw, ih lungsim laih / khel phot kul ding maw khat zawsang hi ding hi. Gam makai kumpi kumkhat in nihvei i laih phial zongin kimakaih zia (leadership style) akilaih kei leh uniform laih hi bek dinga, asung lam kilaih tuanlo ding cihna ahi hi.


Makai Kisiatna / Giautauna (๐‘ณ๐’†๐’‚๐’…๐’†๐’“๐’”๐’‰๐’Š๐’‘ C๐’“๐’Š๐’”๐’Š๐’”): Dr. Simon Pau Khan En (Enno) in May 2024 bei kuan lam Zoom meeting ah khatvei a thusunna-ah Zomite sungah akisia (crisis te) ci-in a genna ah Leadership crisis leh Identity crisis pen thuman thutak a gen ahih manin ih kipuahphat ding hun hoih laitak zong ahi hi. Tua a thugen i zak ciangin kei zong hong mawhsak zah dongin ka kingaihsun hi. Kisia (crisis) cih ciangin ei Zomite ki-makaihzia akisia pawlkhat om cihna hi-a, pawlkhat in bel akisiat lam zong a theilo, ahoih hoih lai mah asa tampi om leh kilawm kasa hi. Tua akisia (Crisis) i cih bang teng himawk hiam cih a nuai ah ensuk ding hihang.


1. ๐‘ช๐’‰๐’“๐’Š๐’”๐’•๐’Š๐’‚๐’ L๐’†๐’‚๐’…๐’†๐’“๐’”๐’‰๐’Š๐’‘: Zomi Christiante’ sungah kimakaihzia, biblical leadership hilo ahih manin thuneihna / zawh thawh thu tawh kimakaihna (Dictatorship rule) in hong huzap / zogawp lua) ahih manin, tua kimakaihzia pen a man leh a dik kisakha lai hi. Gentehna in Kawlgam hong uk kumpi Ni Win, Than Shwe, etc te in panmun khahkhia nuamlo in a teek, a guai khit ciang dong thuneihna khahsuah nuamlo uh ahih manin, tua in khangthak potential makaite ading mun omlo bek tham loin khantohna ding om thei kilkel lo ahihman in mipite sung panin lungphona / langpanna (Revolution) hong piang khia zel ahi hi. Tua leadership style pen Kawlgam Christian, Zomi ten zong limzat mahmah ahih manin pilvang tak a ngaihsut huai leh puahphat huai kisam thu ahi hi. T๐ฎ๐š ๐ข๐ง ๐ฉ๐š๐ฐ๐ฅ ๐ก๐จ๐ง๐  ๐ค๐ข๐ค๐ก๐ž๐ง๐ฌ๐š๐ค ๐ง๐š ๐ก๐ข๐ ๐ข๐ ๐ž hi.

Gentehna khat leuleu ah Khangno hun (Youth Service) te ah khangham / puteekte kitulmawh nawnlo in Khangno (youth) te mah hun pia dingin hileh amau kisinna bek hilo in youth te in elderly te thugen sangin, sangthei / nethei zaw ahihman in youth te kikhahsuah lo ding hi. Tua manin Youth conference, khawngah youth te teltheih ding kammal azang khangnote hunpia ding, cih bangin ih zatsiam ding kisam ta hi. Kawlgam ah mipil tampi om napi in Gal (lo) kapte in mun pia lo ahihman in gamdang a nasep hoih pipi tawh om lel uh hi. Gamdang a pusuak lote’n revolution tawh a vikkhiat sawm hi-a, tua pen Christian denomination sungah zong a om lua na hizen hi.


2. ๐‘ฐ๐’…๐’†๐’๐’•๐’Š๐’•๐’š ๐‘ช๐’“๐’Š๐’”๐’Š๐’”: AD 2000 masiah ๐™๐จ๐ฆ๐ข identity tawh kibuailo, atheilo zong kihituan lo, a it lo zong kihi lo hi. Ahi zongin Zomi ๐‘ฐ๐’…๐’†๐’๐’•๐’Š๐’•๐’š ๐‘ช๐’“๐’Š๐’”๐’Š๐’” koi pan, banghun in hong kipankhia phadiak hiam cih leh Zomite gampua lamah peemta in ih taikhiat ciangin ei mau ii ๐ž๐ฆ๐จ๐ญ๐ข๐จ๐ง๐š๐ฅ ๐Ÿ๐ž๐ž๐ฅ๐ข๐ง๐  pan hong piangkhia hilel tak hi. ๐‘ด๐’Š๐’๐’‚๐’Ž pen sisan tawh akikhen ahih manin Zomi na ut leh nangthu cih bangkhawng tulai technology tawh pilna sinna Sang leitung bupin asin theih laitak ihzat khakte a zumhuai a haihuai thu ahihna tulaitak high school akah ih tate’n lamdang sa ngel ding uh hi.

Kammal dangin gen ni’ cileng Zomi te’ identity crisis pen gam pua lamah adiakdiak in (Malay, India) lampan namdangte’ deidanna ih thuakna pan i lungsim sukkhakna ( emotional feeling) a tamluat ciangin ih dawnkikna (response) uh dik / man thei nawnlo in, tua in ei dan a thuakna / ngaihsutna (Feeling) a neilote Zomi a langpang peuh kicikha gawpgawp kha liang hihang. Leitung ah minam cih pen sisan (bloodline) pan akizom ahih manin utthu tawh kiteelthei lo hi. ๐„๐ข ๐ฅ๐ž ๐€๐ฆ๐š๐ฎ cih minam khat sungah azang makai hong om ciangin kigawmtuahna sangin kikhenkhapna piangsak zaw hi. Tua a hih manin tua ih identity pen bangci danin kemciing ding i hiam cih i kihilhzia kisam hi.


3. ๐‘ฐ๐’…๐’†๐’๐’•๐’Š๐’•๐’š ๐’Œ๐’†๐’‘๐’›๐’Š๐’‚ d๐’Š๐’๐’ˆ: Bank khawng ah ๐Œ๐š๐ง๐š๐ ๐ž๐ซ nasem lecin, Zomite khatin Bank of America ah manage sem hi’ ci-in hong kithei dinga, kei Zomi hi ing na cihcih, na kigengen kul loin, tua ๐Œ๐š๐ง๐š๐ ๐ž๐ซ na hihna (ID) hong kilangsak baih zaw thamtham ding ahi hi. Gentehna in abeisa 2008-2011 dong Kayah state Loikaw khuapi ah Action contre la Faim (France) kici NGOs nasem gamdang mite’ tawh (khasum akikim loin) nasem khawmin ka om a, kei bek Galkap te’ phualpi (headquarter) sung lut thei in thu ka gen theih ciangin, Kayah minamte in hih Chin pa ci-in hong theih lawh uh hi. Ahang pen Kayah State a om Brigadier Headquarter a om (G-1, G-3) te tawh kilawmta (๐ธ๐‘›๐‘”๐‘™๐‘–๐‘ โ„Ž ๐‘™๐‘’โ„Ž ๐ต๐‘ข๐‘Ÿ๐‘š๐‘’๐‘ ๐‘’ ๐‘ง๐‘Ž๐‘›๐‘” ๐‘กโ„Ž๐‘’๐‘– ๐‘˜๐‘Ž โ„Ž๐‘–โ„Ž ๐‘š๐‘Ž๐‘›in) omkha ka hih manin automatic in kua mi ka hiam cih pen ๐„๐ง๐ ๐ฅ๐ข๐ฌ๐ก pau hoihtak in ka zattheih ciangin tua zum a milian te in Kayah lah hilo kuami hiam ci in hong theipah uh hi.

๐‘ฐ๐’…๐’†๐’๐’•๐’Š๐’•๐’š ih kepnop taktak leh nasep hoih, office hoihte ah nasem peuh lecin namdangte nangawn Zomi hong suak nuam (sisan tawh ahih hangin) om liang zaw lai ding uh hi. America gamah a suak Kawlgam mi ka theih naupang pawlkhat in, “I am white” cikeei pongmawk in tua tawh lungnuam hipong hi. “American hi ing”cih ut himawk hi. Ahang pen America gam pen pilna sang pen omna, thuneihna sangpen omna leh leitung ah power house ahih manin mikang lopi nangawn in ” I am White -mikang ka hihi” ciliang hi. Tua ahih manin, kammal dangin gen ding hileng, ๐’๐’๐’Ž๐’Š ๐‘ฐ๐’…๐’†๐’๐’•๐’Š๐’•๐’š diktak ii dinpih nop leh Zogam ah vaciah vingveng a kipatkul ding hi. Tua loin peemta omna panin mipil misiamte pangbeel hilel i hih manin, eiteng bekmah akiza kha i hih manin kuamah in hong thei khalo (Sial khekhap sung aa Ukeng ham dan) i hilel ding hi.


4. ๐‘จ๐’„๐’Š๐’…๐’‚๐’Ž K๐’Š๐’Ž๐’‚๐’Œ๐’‚๐’Š๐’‰๐’›๐’Š๐’‚: Bang hangin minam makaite inn khawng kihalsak hiam ih cih leh ama nuai-a alawmte mah na hizaw hamtang hi. Ahang pen ๐‘ฌ๐‘ฐ (๐ฐ๐ž), cih sangin ๐‘ฒ๐‘ฌ๐‘ฐ (๐’Ž๐’†) tawh sum ngahna khat om leh (Ei) sangin (Kei) ci in angsung bek enkha zel ahih manin, a nuai aa lawmten innkhawng halsak ekek uh ahi hi. Gam makai (๐๐จ๐ฅ๐ข๐ญ๐ข๐œ๐š๐ฅ ๐ฅ๐ž๐š๐๐ž๐ซ) cih thadah biakna makai (๐‘ช๐’‰๐’“๐’Š๐’”๐’•๐’Š๐’‚๐’ ๐’๐’†๐’‚๐’…๐’†๐’“) te in zong tua lungsim tawh i makaih ciangin kihazatna tawh pawlpi sung, (association, organization) sung dongah kilangpanna / kitotna (conflict) cihte hong om thei pah ahi hi. Acidam makaih ih cih pen ๐ฉ๐ข๐š๐ง๐ฉ๐ข๐ก ๐ฅ๐ฎ๐ง๐ ๐ฌ๐ข๐ฆ ๐ก๐จ๐ข๐ก kisam penpen hi. Pilna sangpi asin hangin a lungsim (mindset) akikhelsak kei leh cidam tuanlo ding hi.

๐€๐ฆ๐ž๐ซ๐ข๐œ๐š gamah (peemta) atung Zomi te in ๐ฌ๐ข๐ง๐ ๐ค๐ฎ๐ง๐  liim nuamsa napi in banghang aa ๐ฉ๐ก๐ฎ๐ค ๐ฌ๐š๐ค den keei mawk i hiam? Mi’n kum 100 asim apuah tohtoh singkung pen ei zanmah a va tengin ๐ฉ๐ก๐ฎ๐ค ๐ฌ๐š๐ค mang pah cih pen ih Khamtung lungsim pua /kenglai ii hihman ahi hi. Tuibuk ah na kisil ciang tui akitheh siuhsiuh tawh kikapsak a kisil ding leh anuai-a tube sungah lupsa in kidiah / bualsuk na dingin akibawl himah leh kua teng in ๐ญ๐ฎ๐ข ๐ค๐ž๐ฎ mah tawh ๐ฉ๐ก๐ž๐ฅ ๐ค๐ก๐š๐ข pan kibuak teitei i hiam? Cihnopna ah i omnate’ lungsim ih puak ding bel hamsa ding hiphial mah ta leh amau vanzatte zatsiampih ding hanciam loin, ei zatbek hoihsa, akhel theilo deuhte i hih manin kimakaihna cihte zongah Zogam / Khamtung gam kimakaihzia (Tribalism) lungsim bekbek tawh i kalsuan thapaih manin, khantohna (developed) mun leh gamte ading in hithei buatbuat lo hi.


5. ๐‘ด๐’‚๐’Œ๐’‚๐’Š ๐‘ท๐’Š๐’„๐’Š๐’๐’ˆ: Makai picing (adiakdiak in minam makai) te A๐ฐ ๐ง๐ž๐ž๐ฆ takin hong pau ding uh hi. Bang hang aa, Obama te khawng public speech a piak ciangin ๐ก๐ž๐ก ๐ฉ๐š๐ฎ ๐›๐ฎ๐š๐ญ ๐›๐ฎ๐š๐ญ lo hiam cih leh ๐ก๐ž๐ก๐ฉ๐š๐ฎ ๐›๐ฎ๐š๐ญ๐›๐ฎ๐š๐ญ na tawh kua man party ngah zolo ahih lam thei ahihman un, mipiten’ deih kei in, zahko phial taleh damtak mahin thugen hiathiat ahih manin, makai a suakzo leh makai picing hizawveve hi. Tulai Zomi online thugen pawl khatte ih ngaih ciangin ๐Š๐ข๐ฅ๐ž๐ก ๐›๐ฎ๐ฅ๐ก peuh mah hi. ๐€๐ญ๐š๐ค๐ญ๐š๐ค ๐ข๐ง reformed pastor pawlkhat thugente sangin, US President lui Obama thugen bang awdam zaw mawk hi.

Reform pastor te in bel “๐ฆ๐š๐ฐh๐ง๐š ๐ค๐ข๐ฌ๐ข๐ค ๐ฎ๐ง! cih gen belin nei uh-a, Obama in bel ๐ฆ๐ข๐ก๐จ๐ข๐ก๐ญ๐ž ๐ก๐ข ๐ฎ๐ก ๐ญ๐ž๐ก ci ahih manin public speech awkhum sak zaw uh hi. Ei pawl tawh kilehbulh peuh mah hi. ๐๐ฎ๐ฅ๐ฉ๐ข๐ญ tunga thu kigente social leh politic zaw pian in ๐ฉ๐ฎ๐›๐ฅ๐ข๐œ aa politic thugente bang Lai Siangtho reference tam zaw phial hi. Tua ahih manin, Makai Picing i cihna ah thugenzia / awsuah zia mahmah zong kamzol / kamnem / awnem kisam banah thugennate ah langgen luatna sangin kilekkim a thugen siamna kisam mahmah ahi hi.

By: Rev. Dr. Jeffery Pau Do Lian, (Tongsan Media Columnist, USA)

Hits: 5

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *