June 26, 2023 || Tongsan Media Group ||

Papi te’n thu agen ciang Tedim khua-ah Taap (Hearth) kuavei kiluak hi ci hi. Tedim khua pen kisat zel in kilaawi zel a’cihna ahihi. Beh kiim phial-in, a mau pute pate in Tedim khua sat hi ci nuam ciat ihih ma’n in, ih beh kim phialin Tedim khua ah kiteng ngeihi cih na ahihi. Pu Kam Hau (Sukte), Pu Mang Gin (Hatlang), Pu Khoi Lam (Hatzaw), Pu El Khat (Thawmte), Pu Kim Thuam (Naulak), Pu Gen En (Lethil), Pu Kai Hen (Hatlang), Pu Pau Am (Samte), Pu Pau Vum (Sukte) te in Hausa upa semin, a nunung pen Tedim khua nasat / na puahpha in na kemcing uh hi. (Lest we forget. Col. Khen Za Moong, retd.)

1890 kum ciangin Mangkaang kumpite-in, Tedim khua halin, a kilawi leuleu hi. Tedim khua in Mangte omna khua ahi hi. (Zolai Simbu pan) Mangkaang kumpi in Tedim khua ki-ukna Vuandok zum omna khua dingin hong bawl hi. Tedim khua-ah, Gurkha te leh Kala (Indian) Sumbuk (Shop keeper) Dobi (Puansawp) leh laa cing (Derby)te tawm khat bek na teng uh hi. Tua hun-in Tedim khua-ah Gurkha pau bek kizangh hi. Leitung galpi khatna (WW I) maa in, Pu Neng Thawng te innkuan Tedim khua-ah na teng masa uh hi. Sumbuk zong na bawl uh hi.

Piantit pai dingte a khasum masa pen uh a san’ni in ka sahdah (Tobacco) zuak teng uh ni khat thu-in bei pah hi ci hi. (Citation of Sya Dim Lam Thang) Tedim khua-ah ateng mi damdam in kibeh lap aa, Pu Thang Langh, Pu Gin Thual, Pu Pau Za Kam leh Pu Thawng Cin te Zomi inn 5 na teng uh hi. (Pu Thawng Cin pen khuano mi hi aa, a khua lam vuah lal kik ci hi) Tedim khua Hausa masa pen Mr. Muktan (Kala) ahi hi. Japan gal (WWII) galtai maa in, Zomi inn 30 ciang bang na phata hi.

Tedim khua Mangkang kumpi (17 Division) te in 1944 kum Narch kha 14 ni-in nusia hi. (These rather alarming events had been reported to Scoones, and at 2040 hours on the 13th March he telephoned Cowan, ordering him to withdraw his Division to Imphal plan. At 2200 hours Cowan gave out warning orders for the withdrawal of his Division the next day. It was a long column that began to wind through the hills in the afternoon of the 14th. Defeat into Victory, Field Marshal Slim, Pg 294). Tua khit akipan Japan te ukna sungah ki om hi. Japante hong uk sung ei leh ei kihek in Japante tung kikhia leng thudot thu kantel mel om loin hong that pahpah uh ahih man’in, Zomi mipi taang aa Japan uliante tung thu sung ding “Chin leaders freedom league” kipawlna na phuan uh hi.

Zomi lai thei khangno pawlkhat in, Galpi hun sungin, akem adal ding omlo Zomite mailam khuasak zia vaihawm nading “Chin Leaders Freedom league” naphuansim uh hi. Dr. Vum Son gelh “Zo History” ah hih bangin na ciamteh hi. In order to look after the interests of the undefended local Zo population an organization called the “Chin Leaders Freedom League” was secretly formed. The founding members were Vumkohau, Pauzakam, Khaimunmang, Vulzathang, Ginzatuang, Lunpum, Summang, Awnngin, Zuktsio and Pi Donkoting. They drafted the members of the Chin Leaders Freedom League to serve as civilian officers in the Japanese military administration at the Japanese Military Academy at Tedim.)

1945 kum October kha 17 ni ni mangkang kumpi in Tedim khua hong lakik hi. (Defeat into Victory, Field Marshal Sir William Slim, Pg 357) Tua hun akipan Mangkaang te administration sungah Zomite ki om kik aa, Japan gal ven’ ciangin, galtaina pan ahi zongin khua kiim khua paam pan ahi zongin Tedim khua kizuan kik hi. 1948 kum Kawlgam in suahtakna (Independence) angah ciangin Tedim khua ah township zum hong phut hi. Kumpi tan 10 sangpi zong om aa, khua kim khua paam pan Tedim khua hong kizuan in mi hong tam semsem hi. 1962 kum galkap kumpi in hong uk ciangin nuntakna haksa semsem a, ration card bel in Tedim khua ah khua neute panin mi tampi hong peemta hi. Tu in Tedim khua in Khamtung gam khua lianpi khat hong suak ta hi.

Tedim Khua Kisatna:

Acil in Tedim khua sat masa pen Guite khang 14 na Pu Guimang kici hi. Tedim cih min a phuak zong Pu Guimang mah hi dingin kigen a, 1550 pawl dingin ki ummawh hi. Tua zawh khang 18 na Pu Guilun hun ciangin Tedim khua hong kiam kik hi. Guite khang 21 na Pu Pumgo in Tedim anih veina hong sat kik hi. Tua hun pen 1760 kim pawl hi dingin ki ummawh hi. Tua zawh ciangin Pu Pumgo tapa Pu Mangsum hong teei ciangin Guite ukna zong hong bei suak hi.

1840 kimpawl ciangin Pu Kamhau (Sukte), Pu Manggin (Hatlang), Pu Khoilam (Hatzaw), Pu Elkhaat (Thawmte), Pu Kimthuam (Zil-om), Pu Gen en (Letil), Pu Kai en (Hatlang), Pu Pau am (Samte), Pu Pauvum (Sukte) te in Tedim khua hong uk leuleu uh hi. Ahih hangin Tedim khua asat masa pen Pu Guite Unau teng ahi hi. Pu Songthu in Ciimnuai khua ah hausa sem in a om laitak in amin mang ding (innmang ding) lung hih mawh ahih manin, a zipi thukimna tawh suan leh khak kizop theihna ding ci in, a sanggam nu Pi Nemnep tawh lum khawm in ta nei hi.

Pi Nemnep in nau a paai sung a, a mang matna tawh kizui-in Ni tawh kizom nigui pan in piang hi ci-in nau aneih ciangin a zipi tawh ta nei kik a, amin dingin Thahdo phuak hi. Ciimnuai khua ah Guite, Nigui, Guigen, Guimang, Mang Sum leh Tuahciang cih bangin khang 6 bang Hausa sem uh hi. Guite, Guimangte unau in gamvak apai khiat in “Temdim” mual dung va tung kha uh a, a gam alei hoihsa mahmah in, tenna dingin iplah mahmah pah uh hi.

Source: J. Thang Lian Pau (Zo Lawkta)

Posted: Tongsan Media Admin Team

Hits: 10

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *