Thu masa:

Sim lei tung a om minam khempeuh in ngeina nei ciat uh a, tua ngeinate a dingin a hoih pen, a manpha pen hi-in, a lung uh a nopsak ban-ah kithutuak sakin ki-itna zong khosak hi. Tua ngeinate apu apa khang pan kipanin kem toto ciat uh hi. Ei Zomite in zong ngeina hoih tampi ih nei a, tua ngeinate in ei Zomite hong ki-itsakin minam kician khat hong suaksak hi.

1. A Nuam Sialsawm Pawi:

Khuakhal ding kisa-in khuamui hong kai ci-ciai a, pengpelep ten (Keutawlek ten) hong hamsan khengkhang ta uh hi. Lopawi zong kiman ta a, Sialsawm Pawi a kibawl hong hi ta hi. Dopi kha-in tua pawipi ading kiging kholin, no’ bang tawh bawl sawm / bang gawh sawm, ci-in khat leh khat lawp takin kidong khengkhang uh hi. Cik ni ciang kipan ding, ci-in a ni a cin ding bang kingaklah mahmah ciat hi. Pawipi pen Dopi kha leh Zing kha kawmkal sung lopawi khit (April) kha pawl-in khua zang bupin kibawl hi. Sial-a kipan gan neih peuhpeuh tawh lungkim takin kibawl ciat hi.

Sialsawm Pawi Bulphuhpi:

Tang lai-a kipan i pu i pate bawl ih ngeina pen kum simin a kizom toto ahi hi. Sialsawm cih pen, Sial = Sial (Sawmsial) a cihna hi a, Sawm = hih sawm, bawl sawm, tum cihna ahi hi. Ei Zomite in sial pen sepna ngimnate-ah gentehna-in ih zat hi a, a lian mahmah ih cih nopna ahi hi. Sai (vuisa) bel sial sangin a liat zawk hangin lian cihna-in kizangzaw lo-in minthanna gennate-ah kizang zaw hi.

Tua hi-in ih nasep ih silbawl, ih tupna ih ngimnate-ah a lian a sangpi mah (sialpi cia mah) sawm ding tum ding cihna ahi hi. Sialsawm Pawipi ni-in siampipa in zing tungin Zotang silsel anha (anhang)-in na huanin, tua sung pan khua sung cidamna ding leh hauhna ding aisanna nei-in mai lam-a piang ding thu zong na genkhol uh hi.

2. Dai Hawh leh Pu Zu Kholhna:

Pawipi ni zing tungin innteek nupite in zu beel khat taakin Zotang sih huan a, si-pi na kang uh hi. Zingsang khua hong vak milmial ciangin innteek nupi nu in Zotang sih leh si a hel khit ciangin zu thawlno khat (dai-tawi) tawh han-ah na pai (dai hawh) in a sisate phawkna leh thugetna thupha na bawl uh hi. Tuabang mahin naupang ten zong anu zutaaksate tawh a pute zukholh dingin pai ngeingai uh hi. Apu api ten a tute a tate cidamna ding leh neih leh lam kicinna dingin tamphuah (thupha pia) in zu tawh na do kik leuleu uh hi.

3. Khal Lawm Kikholhna:

Sialsawm ciangin unau pata teng ahi zongin, a beh behin ahi zongin, a SawmSawmin ahi zongin ann nekkhopna kibawl hi. Zu leh sa, khuang leh zam tawh lung kituak takin gualnuamin omkhawm uh hi. Beh papi khangham thu thei ten naupangte tungah pupa ngeina, khang tangthu, leh ki-it kingaihna atuamtuamte na sut uh hi.

4. Ngawk Satna:

Pawi ni sunkim pawlin tangvalte ngawk sat dingin a sawm ciat uh-ah kikhawmin ngawk sat khawm uh a, kibuan uh hi. Ngawk sat ciangin nau-gual nihin upa khat a buan uh hi. Tua kibuanna-ah nau-gual ten a lelh leh tu kum kizawng ding hi, ci-in ciamteh uh hi. A kibuan ma-un Sawm upate in ngawk to masa uh a, Dawi dawi, ngawk ngawk e, lui vo ci-in thum vei a to khit uh, Lui vo a cih khit uh ciangin kibuan thei pan uh hi.

5. Nungakte Lawm-an Piakna:

Sialsawm Pawi sung pen kum khat vilvel ih khol ih kigin zu leh sa bekbek mah thupi tak nuam tak-a ih neek hun khat suak ahih manin khal lawm kikholhna kinei a, zu leh sa mah kikumkhawmin kibawl ciat hi. Tua khal lawm sungah lawm kingai a om leh khallawm papi zu leh sa a zeekte in tua lawmngainu adingin a lim zaw deuhin a tuam vilvelin bawlsakin koih tuamsak uh hi.

Nitak khua hong mial ciangin a Sawm ciat uh-ah tangvalte kikaikhawmin, mi a kim mateng ngeina late leh lam a tuamtuam tawh gualnuamin hong om uh hi. Mi a kim khit uh ciangin lawm-ann (lawmngaih ann) siim dingin a lawmngaihte kiang uh-ah hong vak khia uh hi.

Nungakte inn hong tun uh ciangin inn sung pan nungaknu hong pusuak khia a, tangvalte tawh innka-ah hong tukhawmin la sa zel ciamnuih gen zelin nuam takin om uh hi. Tawl khat khit ciangin innsung lam panin nungaknu naunu, ahih kei leh a nu zu leh sa tawh hong pusuak a, tangvalte hong lui hi. Tangval ten zong lungdam takin hong ne uh a, a gaih valte uh innsung lamah koih kik theih loh ahih manin a Sawm uh-ah ciahpih uh hi.

Lawm ngaipa bel bangmah pia lo uh a, innka kiu khatah tu tuamsak uh hi. A hun khop khit ciangin a lawmte in tangval lawmngaipa ciahsanin a nungaknu tawh hong tukhawm thei ta a, kamsiam hong kipaih ciauciau uh hi. A lawmnu in zong, U nang adingin a tuam vilvela kong koihsak, ci-in zu-cil hai khat leh sate va la a, tangval pan zong zum nuih pipu-in sangin a ne hi. Hih bangin ni sagih sung tawntung a kibawl Sialsawm Pawi in hong beisan ta hi.

Nungak tangvalte zong lungzuang pipi, kikhen nuamlo pipi mahin lo lam hong zuan ta uh hi. Ahih hangin Pawi hun sunga a gamtatnate uh, a nopsaknate uh a bilkha uh-ah gingging lai hi. Hun nuam ngeina a minthang Sialsawm Pawi pen ih pu ih pate khat leh khat kinek ngaihin, kisamin, ni sagih sung bang khallawm kikhawlin a na bawl uh ahi hi. Ahi ta zongin tu hun ciangin nithum sung bang bek ih bawl ta hi. Ni bangzah sung ih bawl ta zongin ih ngeina Sialsawm Pawi pen mangngilh lo-in khat leh khat ki-itna leh kiphawkna a liat semsemna dingin zang ciat ni.

(a) Pupa khang gui giabang zopna, Zotui Sialsawm Pawi, lambang paak leeng e.

• (b) Lambang paak leeng lia leh taang aw, khangsawn ten giabang zom lai hen aw.

(6) Sialsawm Pawi Thu Tomkim:

Sialsawm pawi a kici pen nidang laia Zomite pawi a thupi khat ahi hi. A kipat dan leh a min khiatna gen dan tuamtuam om hi. Pawlkhat ten hih pawi bawlna-ah biakpiakna om a, tua biakpiakna-ah mihing nangawn tawh a kibiak hun om hi ci uh hi. Tua banga mihing tawh biakpiakna pen naakpi taka sawm vaihawm kuul ahih manin SIALSAWM ci uh hi.

Sial pen Zomite khawi ganhing lak pan a lian pen leh tam a man pen hi a, mihing tawh kithoihna zong biakpiakna lak pan a mulkim huai pen leh man a sang pen ahih manin hih pawi pen Sialsawm kici hi, a ci pawl zong ki om hi. Pawlkhat leuleu in hih pawi pen LAWM ANNEEK ci uh hi. A diakin Tonzang khua leh a kiim a paama khua ten lawm anneek ci-in ann nekhawm takpi uh a, amau adingin pawi nuam leh thupi khat ahi hi. Sialsawm Lawm Anneek pawi in amah a hong om mawk ahi kei hi.

A ciilin gualnop pawi zong hilo hi. Biakpiakna pawi hi a, a nunglam ciangin biakpiakna sangin hong kithupi bawl zaw a, gualnop bawlna pawi khat hong suak hi. Hih pawi a taangpi-in April kha, Nipikaal nihna leh thumna pawlin kibawl deuh hi. Bang hang hiam cih leh taanglaia ih pu ih pa ten singtaang lo na kho uh a, ann August, September-in na la khin uh hi. Buh ciing ten October kha-in la uh hi. Ann a laak khit tuungun ann hau kisa uh a, lungnuamin zu sa uh a, annlaak pawipi khat bawl uh hi. Tua pen KHUADO PAWI kici hi.

Khua a kido khit ciangin kha nih sung bang tawlnga uh a, tua hun sungin innlam nasep inn puah huan bawl cihte seem uh hi. Bang hang hiam cih leh October, November pawlin gam lakah lopa saang thei mahmah a, gamlak vaak nuam lo uh hi. December kha hong hih ciangin kum thak cianga a lokhawh nading mun uh en khol uh a, a logamte uh hawmin, singnuai lak vaat siang uh hi.

January kha ciangin sing phuuk uh a, a singte keusak uh hi. March kha sungin lo haal uh a, a kaangtum lote tom khawm uh hi. Tua pen Mangtom kici hi. Lo tulsa kho ten ham tom uh hi. March kha bei ciangin a loteng uh hah siang sa-in koih uh a, guahtui ngak uh hi. Khaicite zong vawh-in tuh khin uh hi. Lo khawh nasep pen guahtui a kingak nasep hi a, guahtui a hoih ciangin ann kihau a, guahtuui a ginaat loh ciangin an kihau lo hi.

Tua ahih manin, a kituh khinsa khaicite lim taka hong po, hong khanna dingin, muh theih lohte kiangah huhna na ngen uh hi. Tua muh theih loh pen KHUASIAM kici hi. Tua khuasiam bia dingin khuasunga siampi lian penpa in makaih hi. Tua banga biakna in TUAL BIAKNA kici hi. Tual ih cih pen mun zaang khat peuh hi a, kimawlna mun zaang lian pen TUALPI biakna kici hi. Innmaia zaang INNTUAL kici hi.

Tua TUAL BIAKNA mun khawsung laizang, khaw nawl, ciktui omna ngei khat peuh hi nuam deuh hi. Tualbiakna kibawlna munah suang nih a tung lamin kiphut a, a tungah suang peek khat kikham phei hi. A nunglam zong suang peek khat mah tawh kidaal hi. Tua bangin a mailam bek vangin kibawl hi.

Tua tual- suang omna zuanin SIAMPIPA, TUALTEEKTE, TUALPHUISAMTE, TUAL TANUTE (TUANVAITE) khawsungmi khempeuh sik leh taangin va pai uh hi. Amau bawl bangin kisaang hi. Tua tualbiakna a pai ding mi kitamsak lo hi. A diakin numeite kipai sak vet lo hi.

Bang hang hiam cih leh tual thoihna a kineih ciangin KAMPAU ZEHTANNA kinei a, mi kitam leh a zehphih kha ki-om kha ding hi. Tua banga a pai uh ciangin, a tualgam ding uh hawl pah uh a, a mun a tun uh ciangin tualgan pen Siampipa in zu phih-in khuasiamte tungah aapna nei hi. Tualgan Siampipa innah kigo a, ken ding teng tawh tualbiakna muna pai hun zong om hi.

Tualgan pen vok leh bawng hi deuh hi. Sial tampi a khawi khua ten zcng tualgan dingin vok mah zangh uh hi. Vaangteh khua-ah tualbiakna vok tawh a kibawl gige hi a, kum khat sial tawh a biak uh leh thupi kisa lua ahih manin, tua ni SIALSAWM ni ci uh hi.

Tanglai Isrealten gan-gawh biakna a neih uh ciangin, tua ganhing in Topa Jesuh limla ahih manin poina leh hemna limlim nei lo ding hi a cih bangun, tual biakna-a tualgan zongh poina hemna nei lo (mittaw lo, a bil heek lo, a gial lo, a vom a hih leh vom kim vet) vive bek na zangh uh hi.

Tualgan a gawh ding uh ciangin vok gawh bangin a tee (lenuai) panin Tei tawh sun/dawt masa uh a, tua khit ciangin tual tanu ten a deek panin sukpum tawh sulum uh hi. Tualgan kisem neen a, khuasiamte ading khen masa uh hi. A muuk, a lei, a sin, a lung, a kal leh a gilzang them khat ciat leh A khedawn teng kaaikhawm uh a, khuasiamte ading ci uh hi. Tualgan a kuan teng ading khenin, a om teng khuasung in milipin ki sawngsaat sak hi. Tua tualbiakna-ah khuasungmi khempeuh zongh kihel hi a cihnopna uh hi.

A tunga kigensa khuasiamte adinga kikoih tuam sa teng tualsuang nuai-ah koihin khua siamte kiangah a nuaia bangin thupha ngen uh hi. Ka khua siam ka tui siam, ka phuhpi ka phahpi, ka Pasian ka lungzai, ka nipi ka khapi, ka mualziat ka mualzei, ka gunpi ka thangpi, ka thumapi, ka innbuk, ka Lihli, ka Ciaupi, ka kente, ka mualmau, ka pangdin, ka cilciik, ka mualtom, ka khaankha gun, ka tu tawina ka hei tawina, Ka simgam ka zogam, siam in. Cidamna mulmaamna kong ngetna hi. Tanu tapa kong ngetna hi Sin ciim, lung ciim kong ngetna hi. Teek kuun Guaikun kong ngetna hi. Miim za taang za kong ngetna hi. Siingphung pha baalphung pha kong ngetna hi. Vokno dawng, akno dawng kong ngetna hi. Sialno dawng, bawngno dawng kong ngetna hi. Guahtuui khum, guahtuui al kong ngetna hi. Sumnu sumpa kong ngetna hi. Taang guipha, be guipha kong ngetna hi. ZU HONG LUUP INGH, SA HONG GAWH INGH ci hi.

Tual a kithoih ding ciangin khua kiim khua paam khua veengte kiangah Tua ni tua kha ciangin Tualthoihna nei ding hi ungh, ci-in thu ki zasak masa hi. Tua ni-in khua kiimah sawl kibang hi. Sawl kibaang ahih lam tual kithoih ahih lam thei lo-a hong luut khualmi khat peuh a om khaak leh ZEHPHI ci-in, khatvei tualthoihna kibawl kik leuleu hi. Tua banga zaaksaksa khuaveengte khat peuh in tual kithoih hi cih thei gegu napi-a hong luut a om leh ZEHPHI mah kici-in tua khualmi pen in tual kithoihna a sumbei teng liau hi.

Tualthoih ni a zing cianga kipan ni thum sung Khuazaang bupin zeh kitang ih cih ciangin, gamvaak lo, lokuan lo, sa beng lo, nga beng lo-in innah ki-om hi. Tua zehtan hun sungin ganhingte kipusuaksak nuam lo ahih manin a neek ding uh lopa sawlhiang pen kila khol hi.

Zehtanga a om sungun unau sanggam teng a bawngbawng, a behbehin anhuan khawm, zuluup khawm, ann ne khawm, zu dawn khawmin beh thute suut uh a, gualnop bawlna leh kithuhilhna- in zangh uh hi. Lawm leh gual zaw deuh teng sung khat laina tengin ann nekhawm, zu dawnkhawm uh ahih manun LAWM ANNEEK na ci uh hi.

Tu hun ciangin, tual biakna kibawl nawn lo ahih manin lawm anneek hun pen gualnopna pawi bekin kizang a, a ni nih ni ciangin khua sunga thau nei teng, saben siam teng, tangval thahaat teng gamkuanin sataang haalin, sahawlin, sataang pangin, tua bangin sa beng ngeeingai uh hi. Tua ni a kimansate a khuazang un a kicing thei dandanin huan uh a, a kul leh innsa nih leh thum tawh behlap uh hi.

Huumpi, Sahaang, vompi cihte a mat uh ciangin innsa nih leh thum tawh aai uh a, gual nuam mahmah uh hi. Sabengte khua hong tun uh ciangin khaw mualah nungaakte in zu khum mahmah tawh na dawn uh a, gamkuan ten a thau uh lawn uh hi. Hih bangin SIALSAWM pawi pen Zomite biakpiakna lah hi, ngeina lah hi, nopsakna lah ahi hi.

Agelh ~ Dr. Dal Lian Haokip

(Tedim Cultural Troupe, Lamka’ kum 2000 Millenium Khuado Pawi Magazine)

Posted: Tongsan Media Admin Team

Hits: 7

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *