Kawlgam ah galkapte in gam ukna khempeuh a buluh khit akipan sumzuak sum leinate tampi kiam ahih manin, gammite cihmawhna leh zawnna lam khangin Zogam (Chin State) buppi zong hong huamzo ahih manin, nasiatak in cihmawhna leh zawna kithuah beh semsem hi. India gam Manipur State leh Mizoram State tawh gamgi zul ahi Tonzang khuapi huam leilu lam mual dung tengah Beng (Opium) nasiatak kicing in, India gam Manipur State tawh akizom Sagaing Division sung zongah Beeng cinna nasia mahmah cih thu 2023 kum kipat lamin gam sung Media khat in pulak khia hi.

Abeisa Hun sawt lo lai-in Social Media tungah Tonzang khuapi pan a kigalmuhna mun gammang tulak (Forest) ah Beeng cinna lokuam man (photo) pawlkhat kikhahkhia (post) hi. Chin State leilu lam Tonzang khuapi huam pen Chin State sungah Beeng (Opium) akilimcin mahmahna munin abeisa 1980 kum pan kipan Kumpite leh thukan mi tuamtuam in kiciamteh hi. Hih Tonzang gam pen kizop / kikawmna lampi haksatna hang, Zawnluat ngau luatna hang, leitang sia (tul) na hangin ankungte in gah leh vui nei zolo ahih manin, hih bangin Beeng (Opium) cinna tawh kituak pen cihna tawh akisem ahi hi.

Beeng cinna hong tam semsem na hangin 2013 kum pan 2016 sung bekbek in, mit a muh theih lianin kisusia / kivatmai ci-in UN Khamtheih lam vaisai zumpi (United Nations Office on Drugs and Crime – UNODC) in pulakna nei hi. 2018 kumin Chin State sungah beng cinna hectare (acre 2.47) apha leitang 630 (Acre 1556.76) a zai sungah kicing in, Beeng Tons (907) kim kilakhia khin ta ci-in UNDOC in pulak hi. 2019 kum ciangin Acre 1557 ah kicing in, Tons (9.6) kila a, COVID-19 pulnat laan hun 2020 kumin Beeng cinna Acre 1557 pan (Tons 8.6) ah khangto ci hi.

Myanmar galkap in ukna a buluh 2021 kumin Chin State sungah beng cinna Acre 1384 zai leitang kibehlap in, (Tons 7.9) val kilakhia / kizuak khia zo ci hi. 2021 kum Kawlgam bupah beng cinna (Acre 75000) phato leuleu a, Shan State leh Kachin State ah kilimcin mahmah a, ahi zongin Zogam (Chin State) ah beng cinna kiam mahmah leuleu hi. 2021 kum akipan Chin State ah Spring Revolution kipan a, Zothau / Tupi thau tawh ukna buluh SAC pawl langdo / kapna kipankhia ta hi.

Chin State leilu lam Tonzang khuapi huamah zong mipi kem cing galkap pawl (Chinland Defense Force) ding khia-in beng cinna a bul pan longkhia ding cih genna zong om ngei hi. Ahi zongin Kawlgam bupah vanzuak van leinate kiamin, zawnna hong khantohna dung zui-in, Chin State sungah ukna buluh SAC pawl langdona thahat in khauhpai ahih manin, SAC in mun 4 pan khaktanna (ဖြတ် လေးဖြတ်) ngeina zang uh hi. Tua hangin Chin State sungah zawnna ngauna tehna-ah a sang pen mun suak mawk ahih manin, Tonzang khuapi huam ah beng cin ding tha piakna lampi hoih semsem hi.

2022 kum Kawlgam bup huam beng cinna Acre 100000 val pha to ta a, 2021 kum sangin acre 25000 kim khangto hi. Tua hang mahin 2022 kum gambup huam beng kila vekpi hectare (acre 2.47 ) a pha (leitang 790) pha a sum khekna / sum man kiatna hangin beng zuak/ beng leina khangto semsem hi. Chin State sungah 2022 kum sungin beng cinna (acre 1580) val khangto a beng Tons (kg 907) 13 dong kilakhia / piang zo ci-in UNDOC in pulak khia hi.

2022 kum sung Zavom man pen Kilo (Kg) 1 ciangin MMK 418000 man in, 2021 kumin kilo (Kg) 1 MMK 238000 ah khangto ahih manin, (69%) percent bang khangto hi ci-in UNDOC thu pulakna lai sungah kihel hi. 2022 sung beng zuakna pan Chin State ah sumlut US dollar Awn (သန်း) Awn 3.65 val lut cih kimukhia ci hi. Chin State pan a kingah khia beng huanna dingin Kawlgam sung Datkhenna khan (laboratory) tuamtuam ah kipuak cih thu 2022 Indian Council of Social Science Research thupulakna lai sungah kigelh hi.

SAC in a khawi Pyu Saw Htee pawlin Beng dat khenna (laboratory) phual dong a tuntheih nading vaipuak la bek tham loin, aman siang ciang dong mun tuamtuam ah thehthang hi, ci-in Political Activists te’ genna bulphuh in The Diplomat Media in 2023 June 29 ni-in gelhkhia hi. Hih thute etkakna tungtawn in Chin State ah a kicing bengte pen bengkang huanna dat khenna mun tuamtuam-ah kipuak in, a kihuansa bengkangte a phual Chin State sungah hong lut /tung kik ahihna thu kimukhia hi. Tua panin gamgi kizoppih India gam leh Asia gam leitaw lam tengah kizuakin leitung gam tuamtuam dongah kizel khin ci hi.

Tonzang khuapi sung mahmah zongah Seh li suah sehkhat (1/4) in Beeng lokho / nasem uh a, khuakim khuaneute khempeuh in zong nadang sangin, Beeng cin nasep sem ciat uh ci hi. Tonzang gam Mualpi khua pan Tai khat kim a gamlatna gamsung tengah Beeng cinna Lozau teng kigalmuh thei zihziah ci hi. Ngeisok bawk mual lam mun 4, 5 Mual kuam tuamtuam ah akikhote bang Bualkuang khua leh Sihpeek khua lam pan zong Beeng cinna lozau kigalmuh zihziah ci hi. Tua banah Zokual Phaitu khua pan akigalmuhna Thangmualpi pang lam kuam teng zongah Beeng lozau tampi om ziahziah lai ci-in, Biakna Siapa khatin amuhna kiciantak genkhia hi.

Tu banah Tedim Tonwship khua pawl khat leh Kalaymyo Township sung Khampat, Sawbua, Tamu lam cihte dongah om kawikawi ta ci-in, biakna nasem khatin genkhia hi. Thukizakna ah Tonzang gam Zokual sungah ZRA te in Zavom / Beeng lokhote khempeuh a khuakhua ah sum dongin vakkhia kawikawi uh cih zong kiza hi. Pawl khatte bel Beng lokho cih hi lo ahih manin, bang mah piak ding sum neilo uh a, lungkham thei mahmah uh ci hi. Khua pawl khatte ah MMK (Teng 350) Thau lawng hoih khat man ding ngen uh cih kiza hi.

Abeisa 2021 kum Beeng kingah zah sangin, 2022 kumin (13%) percentage khang zaw / tamzaw in kiciamteh hi. Zawn luatna, kikawmna leh kizopna lampi haksat luatna, daihna leh lungmuanna om lohna, sum leh pai zonna ah haksatna cihte’ hangin Beng ciinna / nasepna khang semsem sak hi. Chin State (Zogam) ah Tonzang khuapi huam sung khuaneu 90 val a omna sung pan Gelmual, Lungtak, Phaitu, Salzang, Mualpi, Anlun, Senam, Khuangkhan, Singpial, Hiangzang, Balbil, Siallup, Sihpak, Hangken, Mawngzang leh Khamzang khuate pan kipan khua 30 ah abeisa 2022 kum sungin Beng (Opium) nasiatak kiciing / kisem cih thu Radio Free Asia (RFA) in pulak khia uh hi.

Hih Beng (Opium) cinna ah mimal khatin Acre 3 pan 30 ciang cing zo uh a, 2022 kum sungin Acre tul tampi kibehlap in, Acre 1 ah beng tawi 3 piang thei ci hi. Tua banah 2022 kum sung mahin Beng asial / ahing tawi 1, ciangin MMK – 2,000,000 man a, India gamah Beng nasemte in lophual dongah pai-in suaktatak lei ziahziah uh ci-in RFA in pulak khia hi. Abeisa 2021 kum sangin Beng tam man zaw ahih manin, 2023 kum ciangin Beng cinna lo / leitang tampi kibehlap / nasem tam semsem ci hi.

Tonzang khuapi huam sungah Beng nam 2 kicing / kituh hi. Beng pal (tung baih) te August kha sungin kicing /kisuan a, December kha-in a tui / a nai kila ta hi. Beng sang (zekai) namte pen September kha sungin kicing /kisuan in January kha bei kuan lamah kila leuleu ci hi. Tu laitak Tonzang khuapi huam ah Beng cinna / lokhawhna tawh kisai Kumpi thuneite akipan mipi kipawlna tuamtuam te’n kikham/ kidalzo nawnlo ci hi. Tonzang khuapi huam sung pen Chinland Defense Force (CDF-Tonzang) banah Zomi Revolutionary Army (Eastern Command) te gamtatna leh phualsatna mun leh gam ahi hi.

Nuntak hamsatna hangin mipite in hih bangin Beng cinna leh nasepna a neih uh pen a lamdang thu hi nawnlo in kingaihsun ta hi. Ahih zongin Chin State ah Beng cinna hong tam semsem mawk pen khaktan zawh ding kitangsam pha mahmah ahi hi. Lo gam mun khat pan mun khat kisuan kawikawi ahih manin, lo khawhna anei Khamtung gam leitang tungah beng cinna a kiam semsem nading ahun lapin khaktanna leh dal kholhna bawl ding kisam mahmah bek tham loin, tu mahmah akipan sepkhiat pah ding kisam lua hi.

Chin State sung mun leh mual 70% percent kim bang ukcip zo ta ung a ci CNA/CNF leh Chinland Defense Force te in hih beng Cinna leh sepnate dal zawh khaktan zawh nading leh Tonzang khuapi huam bek tham loin, mundang leidang ah a kilawhloh nading geelna kician neih zawh ding kitangsam pha mahmah hi. Bang hang hiam cih leh Chin State leitang tungah lokhawh cih simloh adang piang zolo in, sum muh sumzuakna leh a meet ngah theihna ding nasep hoih mahmah khat ahi Beng cinna pen Chin State buppi ah akilawh / kizelh lohna ding amanlang thei penpen in suksiat / khaktan ding ngaihsut hun lua ta hi.

Sum leh pai ngah nading vaihawmna I neih zawh kei leh Chin State sung Beng cinna pen Tonzang khuapi huam pan kipan hong kilawh semsem kha ding hi. Acre khatah beng sial /a hing tawi 3, MMK- 6,000,000 kingah thei cih himawk ahih manin, kuama ciatin a iplah huai mahmah ding himah hi. Gal leh sa vai, zawn luatna, nasep kician neih zawhlohnate hang, sum lut neihlohna hang, Kizop kikawmna lampi haksatna cihte hangin India gam leh Bangladesh gamte-ah Khamtheih zatui (vankham) zuaknate in, mi tampi lungsim hong zogawp semsem thei lai ding hi.

Tua ahih manin, tukum 2023 kum sung teitei in hih Tonzang khuapi huam Beng Cinna / lokhawhna pen akibehlap semsem lohna dingin Zomi (Chin) Christian kipawlna (Christian Organization), minam kipawlna (Community Organization) te leh Kumpite ahilo (NGO) te kipan minam buppi i vaipuak ahi hi. Beng tawh kipawl guihtheih khamtheih nasep khiatna cihte in minam min dai sak bek tham loin, siatna buaina khangsak semsem in, adiakdiak in khangnote sungah guihtheih khamtheih zatna kibehlap semsem ahih manin mai lam minam sungah lungzin huai mahmah ta hi. Abeisa 2022 kum pan UNDOC in ” Myanmar Opium Survey 2022” cih min tawh thusuah aneihna-ah Chin State sungah Beng kilimcin mahmah ahihna uh pulakkhiatna nei uh hi.

Posted: Tongsan Admin Team

Hits: 22

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *