Zomite-in leitung nuntakna kikhelna tuihualpi thum (waves of social change) ih nawk laitak ahi hi. Tua bang a i nawkna sungah theih huai leh ngaihsut huai a nuai a thubul thum kikum nuam hihang.

Hualpi masa: Gamdang pemna (wave of immigration) hi-in 2005 khit lam akipan mipi tul tampi Malaysia, India le Thai gamte tawnin leitung bup gam tampi ah ih kithehthang ngeingai hi. Ngimna gam atung khin le lam kalah tam lai honpi khat ki-om hi.

Hualpi nihna: Gamvai kikhelna hual (wave of political change) hi-in, 2010 khit akipan Myanmar gamah democracy ngeina tawh kiteelna kinei-in gam ki-ukna ngeinate thakhat in kikhel gawp hi. Myanmar gam pua lam tung khin Zomite zong democracy ki-ukna zang gamte vive kitung ahih manin a kibat sitset loh hang minam bup i tuah khak gam ki-ukna kibang pian veve hi.

Hualpi thumna: Thukizakna hualpi (wave of communication) hi-in 2010 madeuh akipan leitung bupah social network a khuahpai mahmah san laitak leh Myanmar gamah private company te Telecommunication lamah septheihna phalna a ngah uh kituak lian ahih man in media lam hong khauhpai semsem pah hi. Zogam khuatawng pen ah om tale hang India/Myanmar phone tawh leitung bup nuamtakin kizom thei, leitung bup mun khempeuh ah thupiang bangbang lupna tungpan sim hithiat theihhun hong suak hi. Zomi te leitung mun kiu tuamtuam ah ih ki thehthang zongin olno takin online pan minam bup-in thukizasak, kikum, i kinial ngeingai thei ta hi.

Zomite in hih nunzia nawhsa takin hong khel hualpi-te ih tuahkhak laitak ahihi. 2016 kum beikuan in USA ah conference kah kawmin Malaysia le US khua tuamtuam a om Zomi kipawlna le mimal pawlkhat tawh tawh ki mukhawm khathei hi. Minam sung hong khel hualpi thum teng nawk khatin nawk kha Zomi khangthakte kihi ahih manin, minam vai, gam vaite ah veii le lawp mahmahna khat kinei-in minam vai mailam kalsuan zia ding lungmang simsim zong tam kasa hi.

Kimuhkhopnate pan ka sinkhak thute panin minam bup mailam kalsuan khopna-ah lampi man tawnin picin semsem theih na ding le thakhauh semsem theih nading in Laisiang tho sung-a kigelh zangthum a kiheek khauhual thu ka phawkkha hi. Zomi te ading tua zangthum kiheek khauhual in bangteng hiam cih le makaite (leaders), mipi (people)te le mipil (intellectuals)te hi ngelngel ding hi ci-in ka mukhia hi.

Hih zangthum kiheek khauhual te lak pan mipite dinmun genkhin i hih manin, mipite dinmun tawh kituak in makaite le mipilte kigindan ding ka muhna kong kum nuam leuleu hi. Tukhang-a Zomi te in mailam minam vai sepna-ah a muan, zahtak ngiat ding uh le mai lamah tuahkhak ding kikhelnate a na mukhol thei, tuate ading kician tak-a geelna anei khol makai hoih kilunggulh mahmah hi. Zomite kimakaihna-ah tangtawng thului teng sut thapaih tawh lem nawn hetlo ding ahih lam kician mahmah hi.

Mipite mai lam ading geelkholhna, muhkhopna anei (vision driven leader), ngimna te tangtun theihna ding kalsuanzia geelna (strategy) hoih tuamtuam anei Makai kilunggulh mahmah hi. Mailam ading geelkholh luatna omlo bingphut miaimuai ding pen mipi te kipatau mahmah hi. Mipi te mit hong kihongsak (convince) le lungsim hong lawpsak zo (inspire) le a pilvang (smart) makai tampi ih kisam hi. Tua kawmkal mahah makaite lampan in mipite tawh kizopna-ah kidophuai honkhat hong om hi. Democracy ngeina-ah ulian makai cih pen mipite sung pan mipite ading mipite teelte hi-in mipite pen sawltak, sila, nungzui cih bang hi masa hetlo in, to (boss) hizaw ta hi. Tua ahih manin hih hun-ah makai a kici peuhmah le mipil te-in mipite haibawl, neu-et hetloh in amau aw, thumna, lungkhamnate va ngai-in tutpih, kuppih hun hizaw ta hi.

Zomi sungah MP semngei khat tawh a mimal in ka kiho kha ngei a, minam vai kalsuanzia ka dong hi. Ama genna ah, ” eimi te bel lampi man tawn loin, online peuhah awngawng pong mawk uh hi ” ci-in hong gen hi. Ka lungsim sungah adan thei taktak hi lecin mipite lungsim pholakna online hi-in line ta kei le va kan cian dingin, a mau deihna te va ngaihsak in, mipi te telkhialh luatna a om le zong va gencian ding hizaw ve cia…ka ci khinkhian hi. Mipite in amau a delhdelh ding a salai na himawk hi.

Makaite pahtawi siamin panpih ding ahih sam hang mipite in makaite delhdelh, mai-et hun hinawn lo hi. Sumbawlna ah ” customer is always right” cih mah bangin democracy hunah ” peoples voice” hun taktak hizaw hi. Tu laitak MP a sem pawlkhat bangin mipi-te hawmthawh nuam-in bangmah thu nongkoh loh uh cithei mawk hi. Democracy ngeina ah makaite in nunniam pente (grassroots level) dong va banin thu-le- la va kan, va kaikhawm tawmin thuneite kiang gensak, kohsak, vaihawmsak tawm ding hun hizaw ta hi.

Minam kalsuanna-ah mipilte panmun ding zong etphat huai hi. Tu laitak-a ih hamsatna Zogam le Myanmar gam zawn ngauna, gentheih haksatna hangte encian le hang galkap kumpi ukkhialhna hang vive hong hi masa-a galkap te-in a mau kivakna (professional) hihiau lo gam makaihna lamah hong kitulmawh tak uh teh gambup a kikiam dikdek ahi hi. Gam makaihna-ah mipil te kinawlkhin khakna gu a kithuak na hi gige hi.

Mipil te cih pen leitung bup thu khempeuh 100% thei khin, Pasian zah a muan ding ahih sam loh hangin, amau kandiak (specialise) thute ahih le a sinlo te sang thei zaw veve uh hi. Ukna (hobby), lunglutna (interest) cihte le siamna (specialization) kibanglo hi. A uk khatin ama kanzawh ciang tawh theihna ahi ciang khat nei thei in, ahi zongin a sin ngiatngiat te mahin telcian zaw veve sam hi. Myanmar gambup ah gam kimakaihna a uk tam mahmah-a, ahi zongin atel le a siam taktak kitawm mahmah lai hi.

China gam pen democracy ngeina zang loin Communist party khat bek ukna nuai-ah a om zenzen uh hang khangto mahmah in leitung bupah a haupen gam hong suakta hi. Communist kumpi-in khangno a pil, kiva, pilsinna sang neite zol bawlin tuate kivakna bangbang uh tawh kituak in panmun pia in na semkhawm ahih manun gam bupin hamphat lawh pah uh hi, cih mipil te in mukhia uhhi. Ki-ukna kihelna (political change) cih pen a mi kikhel, makai kikhelna ciang tawh lungkim ding hilo in a pilzaw, siamzaw, kivazaw makai thakte tawh kilaihna ahih ding thupi hi. Mipil makai ahih kei le mipil te tawh kithuah makai kisam mahmah hi.

Zogam pen zawng in keu mahmah a, pil sinnate niam kawmkal mahah federal deih mahmah i hih manin sumbawlna (business), kim le pam kepsiamna (environment), mipi khantohna (social development), ki-ukna lam siamna (political science), thukhun lam pilna (law), thugeel thuvan siamna (management), khuapi khantohsakna (urban development), mihing thuneihna lampilna (human rights), sang pilna (education), lokhawhna (agriculture), kenkawm suangkawm a om i innte le lampite hoih theihna dingin engineer pilna cih pilna-te Zogam Zomi-in i kisaploh pilna khat zong om hetlo hi.

Mailam kalsuanna-ah hih mipilte awging, a ngaihsutna, geelnate i kisam pha mahmah hi. Thu kikupnate ah ei theih, ei vei le zaknop teng bek tawh hun bei sak thapai lo-in thukancian mipil zawdeuh te zong zahtak bawlin thu sungsak, amau ngaihsutnate dot bawlin kuppih in mau thu zong man hun ta hi. Zomi te pen Pasian khitteh pilna a thupi masa sak minam hih ding hanciam hun mahmah ta hi. Mipil zaw deuhte zong mipi te tawh i tonkhop theihkei leh i pilna-te man nei takin kizang theilo ahih lam phawk huai hi.

Tua ahih manin movement i ci-a, bang min i phuak zongin mailam minam kalsuankhopna-ah picin semsem nading le mavan semsem nading in hih zangthum kiheek khauhual (mipi, mipil le makaite) hual khat / lawngkhat in tonkhawm sak hamtang sawm ciat ni ci-in i kihanthawn hi. Laisim mimal kim Topan thupha hong pia ta hen.

By: Pau Sian Lian (Columnist of Tongsan Media Group), Japan (2017)

Hits: 4

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *