October 14, 2023 || Tongsan Media Group ||

𝗔l 𝗑akba – Arabic pau hi-in, Mikang lai in “disaster or catastrophe” cihna hi a, Zopau in Siatna lian / Tuahsiatna lianpi zong kithei mai ding hi. Tulaitak a Israel leh Hamas (Palestine galkapte-gongtatte) kidona ahang tampite’ sung panin, a tawsawn a thupi khat in gam kituhna ahi hi. Tua a kituhna gam leh leitang vai tawh kisai ah kuate’ gam leh leitang hizaw ding hiam cih a lunglut huai leh a thupi mahmah khat ahi hi.

π™„π™¨π™§π™–π™šπ™‘π™©π™šβ€™ 𝙖𝙖 π™–π™π™ž π™™π™žπ™–?

Piancil 11:28, 11:31 leh 15:7 te sim lehang Israelte’ pianna pupi Abraham pen Chaldees gam Ur khua-ah piangin khang khia-ahih lam kilangh hi. Pasianin Abraham hopih in tua gam nusia henla hileh, a suan akhak thupha tampi pia ding ahihna gen hi (Pian. 12:1-2). Abrahamin Pasian sapna mangin tua gam nusia in Canaan gam tung hi (Pian. 12:5). Tua laitak Canaan gam ah Hittites, Amorites, leh Canaanites mite teng uh hi (Pian. 12:6; 15:18-21). Tua mun mah ahi Hebron a kicina mun ah Abraham in a zi Sarah na phum aa (Pian. 23:19), amah zong kum 175 bang aphak nungah si-in, a zi tawh kiphum khawm hi (Pian. 25:7-10).

Hih pen Pasian piakna tungtawnin Israelte in gam a neih theihna dingun a kipat cilna leh Canaan gam tawh a kizop cilna uh hi, ci lehang kikhiallo dingin ka um hi (Pian. 12:5; Hebru 11:9). Abrahamin a nusiat apianna Chaldees gam Ur khua pen a nusia hikhin ahih manin, ih nusia pah aa, ahi zongin, a zi Sarah tawh a lutang phumna mun uh Canaan gam Hebron koilai hi ding cih ih ngaihsut ciang, tu laitak aa Levant kuam teng hi-in, West Bank zong a kici Palestinian te’ teenna leh a ukna gam teng ahi hi.

Abraham Canaan gam a tun ciang, tua lai ah atengte’ sung panin a lunglut huai diakte pen Canaanites ahi hi. Banghang hiam cih leh, tua mite’ hangin tua mun pen Canaan a kici ahi hi. Ahih leh amau kuate hi ding, ci-in ngaihsun lehang, Noah ta pa Ham ii suan le khakte nahi hi (Pian. 9:17-18). Ham leh Abraham koici kinai cih ih ngaihsut leuleu ciang, Abraham pianna pa Terah pen Noah tapa’ Shem pan simsuk khang kua na ah kimu hi (Pian. 11:10-26). Tua ahih manin, Israelte in Pasianin hong piak tangtawngin ka pu ka pate uh a teenna gam hi, a ci setset uh ahi hi.

Ahi zongin, Abraham tua mun a tun ciangin Canaanites te taikhia kicilo hi. Thamlo in, Abraham’ tupa Jacob in Canaan gam na nusia in Egypt gam na zuan aa, a ciah kik lam kiza nailo in, Israelte Egypt ah salin a om uh tawh kizom to aa; Abraham pan simsuk khang sagihna, Moses hun ciangin Canaan gam zuan kik zo pan uh hi (Pian. 46:26-27; Pai. 1:1-14). Canaan gam a tun kik uh ciang, a pupi uh Abraham hun lai pekpek aa-atengsa teng mah ahi, Hittites, Amorites, leh Canaanites mite mah na teng lai uh hi (Thkna. 7:1; Pai. 3:8, 17).

π™‹π™–π™‘π™šπ™¨π™©π™žπ™£π™š π™©π™šβ€™ 𝙖𝙖’ π™π™žπ™―π™–π™¬ π™π™žπ™– π™‘π™š?

Tua ahih leh, a tunga Palestinian a kicite koi lam pan hong piang hi a, Jacob suan le khakte in Canaan gam a nusiat sungun tua mun ah a teeng suaksuakte kuate hiam? Palestinian cih kammal limlim Lai Siangtho sungah omlo ahih manin, amau pianna tawh kisai Lai Siangtho bulphuh in gen ding haksa hi. Ahi zongin, amau leh amau a kigenna tung tawnun mi tampi takin a kisang thei thu khat pen, Palestinian a kicite Arab kam paute hi-in, Ishmael suante hi uh hi, cih thu ahi hi.

A lunglut huai khatah, Ishmael suante’ sungah Palestinian, Arab, ahih keileh Muhamad cih bang min omlo hi (Pian. 25:12-18). Hi napi, Muslimte in Muhamad zong Abraham leh Ishmael suan hi, ci-in a upna uh (Quran 2:130) leh, Muhamad in Abraham, Ishmael, leh Moses te’ khaa ta ka hihi a cihnopna thute, a Quran sung uh ah kimu thei hi (Quran 4:163). Tua-ahih manin, Lai Siangtho sungah omlo napi, Palestiniante pen Arab mi hi-in, Ishmael suante hi aa, Ishmael panin Islamic piang hi, aci tampi tak a om ahi hi.

Lai Siangtho sungah a omlo tua Palestinian cih kammal koilai pan hong piang cih ih kan ciangin, a maute pen a teenna mun uh Palestine akicite hi aa; tua min pen Philistia cih kammal pan hong kipan hi-in, Philistines te cihna hi, ci-in tanglai Greek mipil Herodotus ciaptehna tungtawnin kimu kik hi (Killebrew, 2005; Rainey 2001; Jacobson, 2001 & 1999). Tua-ahih leh, Philistines kuate hiam, ih cih leuleu ciang, Canaan gam luah dingin Abraham a pai lai-in, tua mun ah ana teeng khin mite nahi uh aa (Pian. 21:34), Aegean gam pan a pai uh hi ding hi, kici hi (Aaron & Roy, 2013). Lai Siangtho en lehang, Philistines pen Noah tapa Ham ii suante aitam cihnop huai mahmah hi (Pian. 10:6-14).

Tua-ahih manin, Israelte tawh a kitawng niloh tu laitak aa Palestinian a kicite pen Ishmael suan sangin Ham suan ahizaw diam, cihnop huai khat suak hi. Bangbang ahi zongin, Palestinian a kicite pen, Canaan gam ah Abraham a tun ma in a teeng khinte, ahih keileh, Abraham tawh a teeng khawmte ahihna kician mahmah hi.

Tulaitak 𝘽π™ͺπ™–π™žπ™£π™–:

Tu laitak aa Israel leh Palestiniante’ teenna kuam khempeuh pen Ottoman Empire in leitung galpi khatna hunlai ciangciang a uk hi-in, Arab pau zang uh aa, Muslim thahat ahih manin Jew te tangkhia ngamlo uh hi ding hiven, a kikawmkaal uh ah kisiatna kiza lo hi (Gelvin, 2014; Mather, 2014). Ahi zongin, Jewte Theodor Herzl a kicipa in tua hun sung mah in gam a neih zawh ding dong uh a lungulhna in minam ultung sakna-ahi Zionism Movement phuang khia khinta hi, kici hi (Snitkoff, 2011). Hun khat ciang, Ottoman Empire kia in, British leh France te in a gam hawm uh aa, tu laitak aa Israel, Palestine, Jordan, leh Iraq kuam teng pen British te in ukin, Mandatory Palestine ahih keileh Palestine ci uh in; Syria leh Lebanon kiim teng pen French in uk hi (Avalon 1922; Gelvin, 2014; Mather, 2014; The New York Review, 2013).

1906 ciangin Jew mite in gam le lei a neih theihna ding uh thapiakna tangkona khat British te Arthur Balfour leh Jewte’ sung pan Chaim Weizmann te in phuangkhia zo mawk uh aa, Balfour Declaration kici-in, November 2, 1917 in kikipsak hi (Gelvin, 2014). Hi thu apian ciang, Arab (Palestinian) te in zong Arab Nationalism phuangin, a minam tuak uh ultung sak dingin khauh takin a kipan uh ahi hi. Tua hun panin, Muslim thahatna kiamin, Jew (Jewish) thahatna akipat hun hita hi, kici thei ding hi. Tua panin Zionism leh Arab Nationalism kikawmkaal buaina-a khauh tektek ciang, UN in 1947 kumin gam hawm sak ding geel aa, Jerusalem pen neih taang khuapi-in koih dingin geel uh hi. Zionism (Jew) makaite in sang thei aa, ahi zongin Arab makaite in sang zolo uh hi.

May 14, 1948 kum ciang, Jew te in Israel gam (State of Israel) aphut dingin British te’ kiang pan suahtakna tangko zo giap leuleu uh aa, Arab (Palestinian) te heh mahmah uh ahih manin, buaina lianpi-in zom to hi. Tua buaina huhau in, Palestinian (Arab) te mi 750,000 bang a si a mang leh, a teenna mun pan taikhiat loh phamawh in piang ahih manin, a cizekhuai tuahsiatna cihnopna, Arab pau in β€˜Al Nakba’ ci-in ciamteh uh hi. Tutungin ahih leh Palestiniante bek hilo Jewte mahmah a dingin zong β€˜π˜ˆπ˜­ π˜•π˜’π˜¬π˜£π˜’β€™ taktak khat suak mawk hi. Minam leh biakna-a khenlo tuaktuak hi uh ahih manin, daihna-a om theih ding haksa mahmah dinga, β€˜π˜ˆπ˜­ π˜•π˜’π˜¬π˜£π˜’β€™ mah piang zelzel mai ding cih lungnopmawh huai hi.

π™ˆπ™ͺ𝙝𝙣𝙖 π™ π™žπ™—π™–π™£π™œπ™‘π™€ 𝙖 𝙀𝙒 π™©π™π™šπ™ž π™™π™žπ™£π™œ 𝙩𝙝π™ͺπ™©π™š:

1. Gam neilo taktak pen Jewte hizaw.

2. Lai Siangtho sungah Pasianin luah dingin a piak ahih manin, Jewte’ gam ding mah hizaw.

3. A kilemloh ding mah uh hi. Ahang pen, Palestinian (Arab) te Ham suan ahih uh leh, apa lenggahzu kham a nulhnau na huhau in, samsiatna a thuakpa hi aa; Ishmael suan ahih uh leh zong, thupha ngahlo pa leh, buaina maangpa mah hi kawikawi hi.

4. A tunga te ahilo bangteng om lai ding, bang sin theih ding om, comment ah hong gelh ve?

π™‡π™–π™žπ™¨π™žπ™’π™©π™š (Etkak laibute)

Avalon Project. “The Palestine Mandate.” (1922).

Brody, Aaron J., and Roy J. King. “Genetics and the archaeology of ancient Israel.” Human Biology 85, no. 6 (2013): 925-939.

Gelvin, James L. The Israel-Palestine conflict: One hundred years of war. Cambridge University Press, 2014.

Jacobson, David. “When Palestine Meant Israel.” Biblical Archaeology Review 27, no. 3 (2001): 42.

Jacobson, David M. “Palestine and Israel.” Bulletin of the American Schools of Oriental Research 313, no. 1 (1999): 65-74.

Killebrew, Ann E. Biblical Peoples and Ethnicity: An Archaeological Study of Egyptians, Canaanite. Vol. 9. Society of Biblical Lit, 2012.

Mather, Yassamine. “The fall of the Ottoman Empire and current conflict in the Middle East.” Critique 42, no. 3 (2014): 471-485.

Rainey, Anson F. “Herodotus’ Description of the East Mediterranean Coast.” Bulletin of the American Schools of Oriental Research 321, no. 1 (2001): 57-63.

Rabbi Ed Snitkoff. “Secular Zionism”. My Jewish Learning. Retrieved 2011-01-02.

Lai Siangtho (Christian)

Quran (Islam)

Laigelh / a Kaikhawm,

Dr. Tuang Za Khai, Israel

Laigelh pa Thu tomkim:

Dr. Tuang Za Khai, PhD, pen Zogam (Chin State), Tedim gam huam Pakzang khua mi hi-in, BSc (Hons) leh MSc (Credit), Kalay University pan gualzo hi. Central China Noramal University, China ah Chinese Government Scholarship tawh Doctorate sinin a zawh khit ciangin, The Hebrew University of Jerusalem, Faculty of Agriculture, Food and Environment, Israel ah The Lady Davis Felowship Trust tawh Postdoctoral Research Fellow in a om laitak ahi hi. UK bulphuh Biologist kipawlna, USA bulphuh The New York Academy of Sciences, leh Singapore bulphuh Bioenergy Society te ah member in kihel hi.

Hits: 21

Byadmin

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *